Erfgoed heeft vaak verschillende betekenissen en benaderingen voor mensen met verschillende achtergronden. Hoe je daar mee omgaat, is een kwestie van keuzes. Maar wat als dit verleden ‘fout’ is, maar de fysieke manifestatie daarvan moeilijk weg te halen is? In deze post onderzoek ik de casus van de Weermacht Bunker op Trompenberg te Hilversum.
In deze villawijk van Hilversum staat er iets bijzonders verstopt. Als je niet weet waar je moet zijn zou je het niet kunnen vinden. Toen ik dit met mijn vader ging zoeken moesten we zelfs de hulp van Google Maps er even bij halen. Eenmaal aangekomen zat de bunker er nogal verstopt bij: tussen de bosjes, achter een stel huizen en vooral met een groot hek ervoor. Er zijn dakpannen op de bunker gezet om hem te camoufleren als gewoon huis, en het werkt. Want als je niet weet dat daar een bunker staat fiets je er zo voorbij.
Ten eerste even wat historische context. De bunker is gebouwd in 1943, in de villawijk Trompenberg waar sinds 1942 het hoofdkwartier van Atlantikwall in Nederland (Befelshaber Niederlande). De Wehrmacht koos Hilversum uit omdat het centraal ligt in Nederland, beschikte het dorp over een vliegveld en de Nederlandse Seintoestellen Fabriek. Het is gebouwd in de tuin van de S.A. Rudelsheim stichting, die joodse verstandelijk, gehandicapte kinderen verzorgde in een tehuis. Vanwege het hoofdkwartier van de Wehrmacht is de Trompenberg meerdere malen gebombardeerd, waardoor ook het tehuis verging. De bewoners waren tegen die tijd al afgevoerd naar concentratie kampen in het oosten. Na de oorlog, vanaf 1952 tot in de jaren negentig, was de bunker in gebruik bij de Koninklijke Landmacht.
De bunker is tegenwoordig niet permanent open, maar alleen bij speciale gelegenheden. Zoals bijvoorbeeld een rondleiding in 2019, die tezamen ging met andere activiteiten in en rondom de stad. Verder wordt er weinig jaarlijkse aandacht besteed aan de bunker, en blijft hij voor zover ik weet alleen open voor speciale gelegenheden.
Het kan zoveel meer zijn dan het nu is, want de plek rondom de bunker draagt ook geschiedenis met zich mee: het voormalige gebouw van de S.A. Rudelsheim stichting bestaat niet meer, maar er staat wel een monument sinds 2018. Misschien is dit omdat het natuurlijk om het verleden van de bezetter gaat, maar ook dit verleden heeft nuance nodig. Zo was Generaal Blacksowitz de enige die verzet aantekende tegen vervolgingen van Polen en Joden tijdens de invasie van Polen in 1939, wat hem vervolgens zijn carrière kostte. Of misschien is het omdat het niet ‘ons’ erfgoed is zoals David Lowenthal het beschrijft, maar van die de Duitsers. Wat natuurlijk ook gek is want het is jaren na de oorlog door het Nederlandse Leger gebruikt. Afijn, genoeg verhalen en perspectieven om de bunker juist permanent tentoon te stellen als je het mij vraagt.
Voor een uitgebreide geschiedenis van de plek: De Commandobunker van Hilversum - Hoofdkwartier van de Atlantikwall in Nederland.
Volgende week praat ik verder over Hilversum en het Gooi, maar dan over de bevrijdingsfeesten rond 4 en 5 mei.
Literatuur:
David Lowenthal, ‘Frabricating heritage’, History & Memory 10,1 (1998) 5-24.
Sheila Watson, ‘Why do emotions matter in museums and heritage sites?’, in: Carla van Boxtel, Maria Grever, Stephan Klein, ed., Sensitive Pasts. Questioning heritage in education (New York/Oxford 2016) 75-91.